سلجوقلار تاریخی ایران و اسلام مدنیتینده ان پارلاق بیر دؤوره ساییلیر. چونکی سلجوقلار گوجلهنمکله برابر، اؤلکهنین ادارهسی نظام تاپیر، امنیت یارانیر، سلطانلار اوزون زمان حکومت اوسته قالیرلار. سارایدا داعوا و شاشقینلیق آزالیر، قارما – قاریشیقبیق یوخ اولور. علم و ادب اوجاقلاری قیزیشیر، عالیملر، منجملر، طبیبلر، تاجیرلرین ساییسی آرتیر. چوخلو کتابلار مختلف ساحهلرده میدانا گلیر. نجوم، هئیت، طب، فلسفه، حکمت، ریاضیات، شرعیات، طبیعیات و باشقا بیلیملر میدان تاپیر. معمارلیق، موسیقی، خط یازما، رساملیق و باشقا صنعتلر آلانا گلیر. مچیدلر، بازارلار، کروانسارالار، مدرسهلر دوزهلینیر، ایش رونق تاپیر، اقتصادی دوروم دوزهلیر، شهرلر آبادلاشیر. ملوک الطوایف سیستمی آرادان قالدیریلیر. امپراتورلوق گئنیشلهنیر. دینلره نسبت تسامح و تساهل ایله توخونور، طریقتلر آزادلیقلا گلیشیر. سلجوق دؤورهسینده اونلارجا تاریخی کتابلار یازیلیر. مورخلر آزادلیقلا اؤز گؤردوکلری و تاپدیقلارینی یازا بیلیرلر. اجتماعی – اقتصادی دوروم دوزگون اولاراق تصویره آلینیر. بونلاردان آلدیغیمیز معلومات گؤره زمانین دورومونو اؤیرهنیریک. اسلام دینی چین دووارلاریندان توتوب آفریقایا گئنیش اؤلکهلرده یاییلیر و تورکلر اسلامین بایراقچیسی کیمی دوروم قازانیرلار. دینی عالیملر دینی کتابلار یازیرلار. باشقا دیللرده اولان بیلیم قایناقلار و کتابلار اسلام دیللرینه چئوریلیر. عربجه ادبیات و دیل گئنیش بیر اراضیده یاییلیر، فارس ادبیاتی اؤنم قازانیر، تورک دیلی یاییلیر و ادبیاتی جانلانیر. تورک ادبیاتی تکجه شفاهی یوخ، بلکه مکتوب و یازیلی ادبیاتی دا زنگینلهشیر.
سلجوقلاردان چوخلو تاریخی کتابلار الده واردیر. بیر سیرا آراشدیریجیلار سلجوق دؤورونده تاریخی کتابلارین آزلیغیندان دانیشیرلار؛ بیر حالداکی ایران تاریخینده هئچ زامان سلجوقلار دؤوره سی کیمی تاریخی کتابلار یازیلمامیشدیر. دوغرودور بیر سیرا کتابلار بو زمان یازیلیرسا دا سونکو زامانلاردا آرادان گئتمیش، ایتیب – باتمیشدیر. بونلارین نه دنلرینی ده بوگون آختاریب تاپماق لازیمدیر. بوگون الده اولان سلجوقلار حقینده تاریخی کتابلارین بیر سیراسی سلطانلارین سیرهسی – اخلاقی و گئدیشلری حقیتده اولموشدور، مثلا سیره ملک طغرل بگ سلجوقی، سنجرنامه، ملک نامه و بونلار کیمی کتابلار. بو آرادا ملک نامه اثری تاریخ بویو چوخلو تاریخی کتابلار اوچون قایناق اولدوغو حالدا، کتابین اصلی بوگون تانینمیر، اونون یازاری دا سون زامانلارا مجهول قالمیشدیر. بو کتاب الده اولان معلوماتا گؤره آلپ ارسلانین اؤلوموندن سونرا ۴۵۱ ایلینده سونرا یازییا آلینمیشدیر و بو ایللرین اولایلارینی احتوا ائدیر. اونوتماییریق کی تورک دیللی مورخلر ده اثرلرینی فارسیجا یازماغی بگهنیرلر. بو، او دئمک دئییلدیر کی تورکجه تاریخی کتابلار اولمامیش، بلکه بوتون تاریخی کتابلارین اساس قایناغی ساییلان ملک نامه کتابی، سلجوق سارایینین بؤیوک عالیم و دوشونری اولان امیر اینانج بیگ روایتلری اساسیندا یازیلمیشدیر. بو کتاب بوگون الده اولماسا دا، ایکی یوز ایلدن آرتیق تامام تاریخ کتابلاری اوچون بیر قایناق اولموش و اوندان چوخلو فاکتلار گتیریلمیشدیر، او جملهدن رشیدالدین فضل الله همدانی، ابن خلدون، ابن راوندی و باشقالاری اؤز اثرلرینده بو دهیرلی اثره بوللو بوللو اشاره ائدیرلر. بو کتاب سونراکی یوزایللرده امیرعلی شیر نوایینین کتابخاناسیندا موجود ایمیش.
اونودماق اولماز کی سلطان مسعود غزنوینین دندانقاندا سیناقیندان سونرا ایش اوسته گلن سلجوق سولالهسی سببیندن یارانان تورک ملی روحیهسی و ملی غرورو بوتون ایراندا یارانیر. آراشدیریجیلار بئله تلقین ائدیرلر کی سلجوقلار سولالهسی تاریخ یازماغا رغبت گؤسترمهمیشلر!؟ بو سؤز یئرلی – دیبلی یانلیش بیر فیکیر یایماقدادیر. بیلیریک تاریخی کتابلار بیر طرفدن سلجوقلار سلطانلارینین گئدیش و سیرهلری، فتح نامهلری حقینده یازیلمیش و بیر سیراسی دا تکجه اولایلارا توخونورلار. “ابوالعلاء ابن حسول” – سلطان طغرلون دیوان دبیری یازان “تفضیل الاتراک علی سائرالجناد” اثری، ملک نامه کتابی بیر تانینمامیش یازاردان اولاراق، سلجوقنامه ظهیرالدین نیشابورینین اثری بونلاردان نمونهلر کیمی سایماق اولور. بو کتابلاردا آچیق صورتده سلجوق سولالهسینین یوکسک دورومو، چاغری بیگین سیاسی تدبیرلری حقینده یازیلیر و اؤزهللیکله چاغری بیگین نظامی تدبیرلری اورتایا قویولور و غزنویلر قارشیندا الده ائدیلن غلبهلیکلرین نهدنی بحث اولونور. سلجوقلارین وزیرلری ده عالیم انسانلار اولموش و اونلارین چوخو تورک عالیملری سیراسیندا تانینیرلار. بو وزیرلرین آدینی بوگونکو فارس عالیملری اونوتماق ایستهسهلر ده، آدلارینی تاریخدن سیلمک مومکون دئییلدیر. امیر اینانجی بیگ و توتماج بیگ او عالیم لردن ساییلیرلار کی ۳۷۵جی ایللردن سلجوق تاریخینی یازمیشلاردیر؛ طغرلون وزیری سالار تورکان، ابراهیم اینال، ایتگین، سلجوقلارلا قاراخانلی سولالهسینین ایلک خانی ایله مقاولهلرینی یازمیشلار، عمیدالملک صفی طوغرول و ملکشاهین وزیری نظام الملک دسیسه سیله اؤلدورولسه ده، سلجوقلارین داوامی اوچون گؤزَل مشورتلری تاریخلرده قالارقی دیر؛ آلپ ارسلان مشاوری اولان الحاجب عبدالرحمن الاغاجی، سلطان ملکشاهین حاجیبی الحاجب قوماج تامام امکانلاری سارای اوچون یارادیردی و ملکشاه اوچون مشورتلر وئریردی. بونلار تورک عالیملری اولاراق اؤلکهنین ادارهسی حقینده درین معلومات صاحیبی اولموشلار و سلطانلارا یاخشی مشورتلر وئریرمیشلر. آنجاق بو شخضیتلری تانیماق و تانیتدیرماق بوگونکو یازارلاریمیزین و آراشدیریجیلاریمیزین بوینونادیر. بو کتابلار، سلطانلارین وزیرلره نسبت یوکسک سویهلره مالیک اولدوقلارینی دا گؤستهریر و اینانیریق کی نظام الملک کیمی وزیرلر سلجوقلاری دولاندیرمیر، بلکه ملکشاه کیمی سلطانلارین تدبیرلری اؤلکهنین و اسلامین گلیشمهسینده اساسلی رول اویناییر.
طوغرول بیگدن سونرا سلیمانین وصیّتینه قارشی چاغری بیگین کیچیک اوغلو و طوغرولون تربیه ائتدیگینه قارشی اولاراق آلپ ارسلان ناییب سئچیلیر. بوندان سونرا دا آلپ ارسلانین اوغوللاری یابغو عنوانیندا قالاراق باشقا ایالت لرین سلطانلاری مثلا اصفهان، کرمان و. . . چاغری بیگین ائولاردلاریندان اولور.
ملکنامه کتابی ۴۵۱ – ۴۵۵ ایللری آراسیندا یازیلدیغی احتمالی وئریلیرسه ده، سلجوق سولالهسینین گوجلنمهسی و سیاست ایشلرینی اله آلدیغی ایللره عاییددیر. ملکنامه کتابینین مؤلفی نئچه ایللر بوندان اؤنجه یه قدر بللی دئییل ایدی؛ حتا هله بوگون ده کتابین اصلی اله گلمهمیش. آنجاق آراشدیرمالار اونون یازارینی بللیلشدیرمیش و مؤلفینین “امیر اینانج بیگ” روایتی اساسیندا کاتبی “ابوخاتونی” اولموشدور. بو کتابدا سلجوق سولالهسینین چیخیشی و حکومته ال تاپدیغی بارهده دهیرلی معلومات وار. هابئله سلجوق آتاسی دوقاق حقینده معلومات الده ائتمک اولور. بو کتابدان آلدیغیمیز معلوماتا دایاناراق سلجوقلارین هله یابغو عنوانی آلتیندا سامانیلارین سرکردهلری کیمی ایشلهدیکلری زمانین دورومو آچیقلانیر. بو کتابدا اوغوزلارین ماوراءالنهر سلجوقلارین دورومو، اونلارین قاراخانلیلار و غزنویلر قارشیندا ساواشلارینی آچیقلاییر. دوغرودور آلتینجی یوزایلدن سونرا یازیلان چوخلو تاریخی کتابلار اوچون همین ملکنامه اثری یبر قایناق اولموشدور. بو اثرین ایزینده یازیلان کتابلاردان تاریخ الکامل ابن اثیر، مختصرالدول ابن العبری، زبده التواریخ صدرالدین علی حسینی، تاریخ فخری ابن طقطقی، ابن خلدونون العبری و تاریخ روضه الصفانی آد آپارماق اولار. بو کتابلار ۶ یوزایلدن ۹جو یوزایله قدر یازیلدیقلاری آیدیندیر. بو کتابلارین آراسیندا حجم باخیمیندان چوخلوغو قازانان تاریخ فخری اثرینی آدلایا بیلهریک. ابن طقطقی – بو اثرین یازاری ملکنامهدن آد چکمهسه ده اونون سؤزلریندن یارارلانمیشدیر. اونون آردیجا صدرالدین علی حسینی، زبده التواریخ اثرینده ابن طقطقینین سؤزلرینه قوّت وئریر. کتاب العبر، تاریخ ابن خلدون و باشقا کتابلار ۸جی یوزایلده یازیلاراق ملکنامه کتابیندان آد چکیرلر و بو بیر حالدادیر کی ملکنامه کتابی بوگون الیمیزده دئییلدیر، ایتیب – باتمیشدیر.
چوخ احتمال کی ابن خلدون معلوماتینی ابن اثیرین تاریخ الکامل اثریندن آلمیشدیر. بیر سیرا ابن اثیرین سؤزلری عینا ابن خلدون کتابیندا تکرار اولمادادیر. ابن العبرینین مختصرالدول کتابیندا دا ملکنامهدن آلدیغی معلوماتا اشاره اولونور. حتا ۳ یوزایل ملک نامهدن سونرا یازیلان کتابلاردا ملک نامهدن آد چکیلیر او جملهدن روضه الصفادا بو تاثیری گؤرمک اولور. میرخواند حبیب السیرده ملکنامهدن آد آپاریر. میرخواند سلطان حسین بایقارانین ساراییندا اولورکن ملکنامهدن یارارلانیر. آنجاق بو ملکنامه هله اله گلمهمیشدیر. او بیری طرفدن چوخ احتمال وئریلیر ملکنامه امیرعلی شیر نوایینین الینده وار ایمیش و سارای یازارلارینین اختیاریندا قویولموشوموش. بوگون تورکولوگ بیلگینلرین چوخو ملکنامهدن سؤز آچیرلار. کلود کاهن آلمانلی بیلگین، ابراهیم قفس اوغلو و محمد آلتای کویمن تورکیه بیلگینلری ملکنامه حقینده دایانیرلار و اونا اعتماد ائتمهلی بیر اثر اولدوغونو وورغولاییرلار. کلود کاهن آلمانلی عالیم، ملکنامهنی سلجوقلارین ظهورو حقینده ان درین معلوماتا مالیک اولدوغونو دئییر و بو اثری فارس اثری شاهنامه ایله توتوشدورور. بوگون غرب آراشدیریجیلاری اؤز اثرلرینده ملکنامهیه ارجاع ائدیرلر و اونو دهیرلندیریرلر، تاسوفلر اولسون کی بو کتاب الده ائدیلمهمیشدیر. بوگون آراشدیرمالار بونو آیدینلاشدیرمیشدیر کی ملکنامهنین بؤیوک یازاری “امیر اینانج بیگ” سلجوقلارین ساراییندا اعتماد قازانان بؤیوک تورک عالیمیدیر و تاسوف یئری بوراسی دیر کی آراشدیرمالار بو ساحه ده ناقص قالمیشدیر. بو عالیم عئینی حالدا بؤیوک بیر بیلگین و طریقت یؤنجوسودور (این العدیم، ص ۳۲). او، سلجوقلارین کؤکونو دریندن تانییر و تاریخی ده دوزگون صورتده بیلیردی (میرخواند، ج ۲، ص ۲۳۵). بونو دا وورغولاماق گرهکیر هله چوخلو اثرلر وار اولدوغونو باشیمیزدان آتمامالیییق.
سلجوقلار، ان آزی یوزایل حکومتی اله آلدیقدان اؤنجه مسلمان اولموشلار. اونلار ۳۷۵جی ایللرده غازی عنوانی ایله تانینیرمیشلار و کافیرلره قارشی ساواشلارا قاتیلمیشلار (ابن اثیر، ج ۸، ص ۶؛ میرخواند، ج ۲، ص ۲۳۶). اونلار مسلمان عالیملر اولماغا دا جان یاندیریرمیشلار (ابن اثیر، ج ۸، ص ۶؛ صدرالدین حسین، ص ۱؛ ظهیرالدین ، ص ۱۰؛ اصفهانی، ص ۱۳). رشیدالدین یازیر: توقاق (یبغو لقبینی آلمیش) سلجوقون آتاسی اسلام گتیرمیش و مسلمانلارا قارشی ساواشا گیردیکده، مسلمانلار یوردلارینا یورومهیین قارشینی آلیرمیش (رشیدالدین، ج۱، ص ۴۸). سلجوقلار دندانقان ساواشیندا غلبه چالدیقدا خلیفهیه مکتوب یازیب و اؤزلرینی عبید امیرالمؤمنین ساییرلار (بیهقی، ص ۷۳۰؛ نیشابوری، ص ۱۷ – ۷۲).
بو مورخلرین چوخو سلجوقلارین اؤز نسبلرینی مکتوبلاشدیرماغا ماراقلارینی یازیرلار. اونلار بیلیجی شیخلری چاغیریب و نسبلری یازماغا استخدام ائدیرلر. البتده سلجوقلار دا قاراخانلیلار کیمی اسلام دینینی اؤز درین ایناملاریندان بیلیرمیش و قاباقکی دینلریندن – گؤگ تانریدان اوستون ساییرلاردی. اونلار بیر – بیر مسلمان اولمامیشلار، بلکه دسته – دسته اسلاما اوز گتیریب و چوخ تئز بیر زماندا اسلام قوشونوندا بایراقچی اولموشلار و اسلام پرچمینی آفریقایا دک چیگینلرینده داشیمیشلار.
بیر سیرا بوگونون تاریخ آراشدیریجیلاری یانلیش سونوجلار آلدیقدا یانلیش ادعالارا چاتیرلار:
۱-سلجوق دؤورونده تاریخی کتاب آز یازیلمیشدیر
۲-سلجوقلار تاریخه رغبت گؤسترمهمیشلر و مورخلری لازیمی قدر حیمایه ائتمهمیشلر
۳-سلجوقلار آنادیللرینه لاقید قالمیشلار.
۴-سلجوقلارین اؤلکه ادارهسی سیستمینه عایید معلومات یوخدور.
۵-سلجوقلار زمانی یازیلان کتابلار، ایرانین دورومونو گؤسترمهده آخساقدیرلار.
آنجاق بونو ادعا ائتمک اولور کی سلجوق دؤورونده چوخلو تاریخی کتابلار، بلکه ۴۰ – ۵۰ کتابدان داها آرتیق کتاب یازیلمیشدیر کی هئچ بیر زماندا بو قدر تاریخی اثر یوخدور. دوغرودور بوگون سلجوق دؤورهسینین تاریخ یازما شیوهسینی آراشدیرماق لازیمدیر و اوندان سونرادیر کی دوزگون سونوجلار الده ائتمک اولار. گونوموزون مورخلرینه قارشی تاریخی کتابلار چوخدور و ادعالاری داها یئرسیزدیر. آنجاق بو تاریخی کتابلارین بیر سیراسینین یازارلاری بللی دئییلدیر: او جملهدن ملک نامه، غرس النعمه، السیر فی محاسن اهل البدو و الحضر (محمد بن عبدالملک همدانی متوفی ۵۲۱)، عیون التاریخ ابن تغری بردی الاتابکی، تاریخ آل سلجوق (یازاری: ایوطاهر خاتونی)، مجمل التواریخ و القصص، تاریخ سیستان، تاریخ الوزرا (بو کتابلارین یازاری بللی دئییلدیر) نغثه المصدور فی فتور زمان الصدر و صدور زمان الفتور (بونون یازاری دا شرف الدین انوشیروان بن خالد کاشانیدیر کی ۵۲۱ دن ۵۳۱ ایلینه قدر سارایدا مقام صاحیبی ایمیش) و بیر چوخلو کتابلار ایتیب – باتمیشدیر. آنجاق بو مجهولالمؤلف و مفقود اولموش کتابلارین تقصیرینی سلجوقلارین بوینونا نئجه سالماق اولار؟ بو ادعا تکجه بیزیم فارس وطنداشلاریمیزین الیندن گلیر!
ملک نامه دهیرلی بیر گنجینهدیر کی تورک اوسطورهلری، سونرا تاریخلری یازییا آلینمیشدیر. (دکتر ناصر صدقی، ص ۹۰). همین یازار سلجوقلارین تاریخ یازماغا رغبتسیزلیگینی ادعا ائدیر!
سلجوقلارین اؤز آنادیللرینه لاقید قالمالارینا بیر دلیل گتیرهرک دئییرلر نیه محمود کاشغری دیوان لغات التورک کتابینی – اسلام دونیاسینین ایلک دایره المعارفینی اؤز سلطانلارینا تقدیم ائتمهییب، بلکه عباسی خلیفهلرینه هدیه وئریر (ناصر صدقی، ص ۹۱). جواب آیدیندیر. محمود کاشغری سلجوقلار امپریاسیندا یاشامیر، بلکه قاراخانلیلار حکومتی آلتیندا یاشاییر. کتابی دا عربجه یازمیش و خلیفه یوردوندا، خلیفهنین آرزوسونو یئرینه یئتیرمک اوچون قلمه آلمیش و اونلارین ایستکلرینه جواب وئرمیشدیر. عئینی حالدا کتابین یازاری، قاراخان سولالهسینه باغلیدیر و اونلارا درین علاقهسینی ده قیرمامیشدیر. بو سؤزو دئیَن یازاردان داها تاریخی دوزگون آراشدیرماسینا اومود باغلاماق اولامازدیر. بو سؤزلر گؤستهریر بو آراشدیریجیلارین گؤزونو غرضلر اؤرتموشدور. او یازیر: نیه محمود کاشغری دیوان لغاتالتورک کتابینی سلجوق سلطانلارین تقدیم ائتمک عوضینه عباسی خلیفهلرینه سونورلار. بو سؤزدن ایکی باشقا سؤزو دئمک لازیم گلیر. بیری بودور کی دیوان لغاتالتورک کتابی بو زامان ایراندا تانینمیش بیر اثر ایدی. دیوان لغات التورک اسلام دونیاسینین، بلکه بوتون دونیانین ایلک دایره المعارفی ساییلیر. بوندان علاوه بو کتابی کاشغری خلیفهنین ایستهیی اساسیندا یازمیش و اونا گؤره ده خلیفهیه تقدیم ائتمیشدیر. بیلیریک بو بؤیوک انسان – کاشغری مکه زیارتینه گئتدیکده خلیفه، تورک تاریخی و تورکلری تانیماغا ماراقلارینی بیلدیریب و اوندان ایستهمیشدیر تورکلرین حقینده اونا معلومات وئرسین. کاشغری ده بیر دولت آدامی اولدوغو اوچون تورک اؤلکهلریندن درین معلوماتا مالیک ایدی و بیلدیکلرینی کتابینا توپلامیش و دیللریندن علاوه ادبیات، اوسطوره و تاریخلرینی و جغرافیا یئرلری، دیللرینین و ادبیاتلارینین دورومونو دا یازمیشدیر.
قوتادغو بیلیک اثری ده ایراندا تانینیرمیش و آلپ ارسلان بو کتابی گؤردوکده نظام الملکدن ایستهییر بئله بیر کتاب یازسین (البتده تکجه نظامالمکدن یوخ، بلکه بیر سیرا عالیملردن بئله بیر ایستهگی اورتایا قویور) و سیاست نامه اثری یارانیر. بیلیریک سلجوقلارلا قاراحانلیلار آراسیندا ایلک زامانلاردا توققوشمالار اولوبسا دا، ایکی بؤیوک تورک حکومتی یارادیب و قونشو اولاراق داها بیر – بیریله ساواشمامیشلار، عئینی حالدا درین رقابتلری اولموشدور. قاراخانلیلار تورک دیلینین گلیشمهسینه غیرت گؤستردیکلری حالدا، سلجوقلار اونلارا رقیب اولاراق فارس دیلینه یاردیمچی اولورلار. فارس وطنداشلاریمیز بونو تورک سویونا بیر آخساقلیق بیلیرسهلر ده، اونلارین آلچاق فیکیرلریندن تؤرنمه بیر دوشونجهدن باشقا اولا بیلمز.
دؤردونجو سورونون جوابیندا سؤیلهمک لازیمدیر کی سلجوقلارین اداره سیستمی چوخ منظم و دوزگون، عئینی حالدا دموکراسییا اویغون بیر سیستمدیر. اقطاعات آدلاناق سیستم ایران تاریخینده پارلاق اقتصادی سیستملرین بیریدیر کی غرب آراشدیریجیلاری بو سیستمی گونوموزون فدرالیسم سیستمی ایله توتوشدورورلار. بو سیستم، اجتماعی – اقتصادی دورومدا خالق کوتلهسینین رولونو آچیقلاییر. منتقد مورخلر یازیرلار سلطانلارین رفتارلاری بارهسینده ده معلومات الده یوخدور. بیر حالداکی بو تاریخی کتابلاردا بیر به بیر سلطانلارلا خالق کوتلهسینین گئدیشاتی یازیلمادادیر. “سلطان سنجر و قاری داستانی”نی بوگون هامی اوخوموشدور. مورخلر حتا سلطانلارین سسینین بم یا ذیل اولدوغونو یازدیقلاری بیر دورومدا، نئجه معلومات الده یوخ ادعاسینی ائدیرلر؟ سلجوقلاردان الده اولان سندلرده مچیدلر، قالالار، مدرسهلرین خرجلری، هر بیر ایالتین جمعیتی، قوشونون ساییسی و هارادان خرج آلدیغی بللیدیر. بونلار گؤزلرینی چوخ زادلارا باغلامیش و گؤرمک ایستهمیرلر. همین تاریخی کتابلاردا چوخلو حیکایهلر خالق کوتلهسی ایله سلطانلار آراسیندا گئدهن اولایلاردان دانیشیلیر. بو یازار ادعا ائدیر سلطان سنجر ۵۰ ایل حکومت ائدیبسه ده اونون یاشاییشیندان آز معلومات الده واردیر. البتده بو معلوماتین آزلیغینی یازارین معلوماتینین آزلیغی ایله ایضاح ائده بیلهریک، یوخسا اونون اللی ایل عمرونون هر ایلینه عایید معلومات الده موجوددور. بئله آز معلوماتلی یازار میدانا دوشدوکده تاریخین ورقلرینی آچیقلاماق عوضینه قارالاییرلار. اودور کی سلجوقلارین پالاق دؤورهسی قارالیر و اونلاری تکجه سویقونچو، یوروجو و غلام کیمی قلمه آلیرلار. آلدیغیمیز معلوماتا اساسلاناراق حتا قادینلارین سارایدا و توپلومدا اولان دورومونو اؤیرهنیریک. بئله بیر معلوماتی اصلا و اصلا باشقا ملوکالطوایفی اولان سولالهلر – سامانیلر، آل زیار، طاهریلر، صفاریلر و باشقالاریندان آلماق موکون دئییلدیر. البتده بونلاری هئچ بیر زمان سلجوق ایمپریاسی ایله توتوشدورماق دا دوزگون ساییلماز.
بئشینجی ادعایا جواب دئمک اولار گئنیش بیر امپریادا یازارین الی آچیق، گؤزو آچیق و درین معلوماتی اولمالیدیر. حتا ابن اثیر کیمی بیر یازار، بغداددا اوتوردوغو اوچون داها خراساندان دوزگون معلومات الده ائده بیلمز. ابن جوزی ده بئلهدیر. بونلار غربده اوتوروب شرقدن یازا بیلمزدیلر. اونلار ایرانین شرق، گونئی و قوزئینه گلمهمیش و معلومات دا الده ائتمهمیشلر. اؤزهللیکله هر بیر ایالتین اؤزونه مخصوص سلجوق سلطانلارین سئچدیگی امیرلر حاکیمدیر و هر بیری اؤز تدبیرینی -البتده سلطانین بویروغو اساسیندا- ایشه آپاریب و یوردونو دولاندیریر. بونو سلجوقلارین بوینونا سالماق و آخساقلیق سایماق، یازارین تاریخ بیلمهدیگیندن دوغولور. بو زمان حتا وزیرلر حقینده نئچه – نئچه کتابلار یازیلمیش و ایرانلی اولان وزیرلرین درایتلر و تدبیرلرینی سلطانلار یارادیر، اونلارین آنجاق بیر بیرلرینه پاخیللیق اوزره رقیبلرینی اؤلدورمهیی ده اؤیرهنیریک.
دموکراسی – بو سؤزجوک ایراندا تازالیقدا دیللره دوشورسه ده، سلجوق دؤورهسینده عمل اولونوردو. آلپ ارسلان دولتینی مشورت اوستونده قورموش و باشقا سلطانلار دا همین سیاستی داوام ائتدیرمیشلر. وزیرلر، وکیللر، سردارلار، اون باشی، یوزباشی و مین باشیلار هامیسی لیاقت گؤستردیکلری اساسیندا سئچیلیردیلر. ملکشاه وزیرینی – نظام المولکی – اونون تدبیری و وئردیگی پروگرام اساسیندا سئچیر. حکومتده بیر فدرالی سیستمی قورموشلار، هر بیر ایالتده اؤز نمایندهلرینی قویموش و حکومت ایشلرینی اونلاردان ایستهییردیلر. بونلار دا چوخ زمانلاردا تکجه سلجوق قبیلهلریندن سئچیلمیردی، بلکه یئرلی آداملاردان دا لیاقتلری اولاراق حکومت باشیندا اولا بیلیردیلر. تاریخی کتابلاردان بونو آلماق اولور. مرکزی حکومت داها ولایتلرله چوخ ایشی اولمور، بلکه اونلارین ادارهسینی نمایندهلریندن ایستهییردیلر. بئلهلیکله فدرالیستی حکومت کیمی اؤلکهنی اداره ائدیرلر. بو سیستم سونرا گلن تورک دولتلرینه ده اؤرنک ساییلیر، مثلا آتابیگلر (اتابکان) هر بؤیوک شهر و ولایتده حکومت بؤلوشورلر.
تاسوف یئری بورادادیر کی هله بیر سیرا ایران – فارس یازارلاری سلجوقلارین تاریخی کتابلارا رغبتلری اولمادیغینی یازیب و تاریخی کتابلارین آزلیغیندان گیلایه ائدیرلر. (دکتر ناصر صدقی، ص ۸۸ – ۱۱۰). بو بیر حالدادیر کی بو تاریخی دؤورهده یازیلان کتابلارین سایی هر بیر دؤورهدن آرتیقدیر. بئله یازارلارین ساییسی دا آز دئییلدیر. اونلار گئنیش یارانان امپراتورلوغا اشاره ائدیرلر، آنجاق بو بؤیوک حادثه حقینده یازیلارین آز اولدوغونو دا ادعا ائدیرلر. بونلار بو ادعانین نهدنلرینی سایدیقدا، سلجوقلار دین یولوندا چالیشدسقلارینی و ملی مسالهیه – تورکلوکلرینه اهمیت وئرمهدیکلریندن ده دانیشیرلار؟! بونا سونرا چاتاجاییق.
قایناقلار:
میرخواند، میرمحمد بن سید برهان الدین، تاریخ روضه الصفا، تهران، انتشارات خیام، ۱۳۳۹٫
مجمل التواریخ و القصص، ویرایش سیف الدین نجم آبادی، زیگفرید وبر، دوموند، نیکار هوزن، تهران، ۱۳۷۸٫
جوینی، عطاملک علاءالدین، تاریخ جهانگشا، بکوشش محمد قزوینی، لیدن، ۱۹۱۶٫
ابن العدیم، کمال الدین ابوالقاسم عمر، بغیه الطلب فی تاریخ حلب، آنقره، ۱۹۷۶٫
این جوزی، ابی الفرج عبدالرحمن، المنتظم فی تواریخ الملوک والامم، بیروت، ۱۹۹۵٫
ابن اثیر، عزالدین ابی الحسن علی، الکامل فی التاریخ، بیروت، ۱۹۹۷٫
ابن تغری بردی الاتابکی، جمال الدین یوسف، النجوم الزاهره فی ملوک مصر والقاهره، القاهره، بی تا.
سلجوقنامه ظهیرالدین نیشابوری، سلجوقنامه، بکوشش میرزا اسماعیل خان افشار، تهران، ۱۳۳۲٫
دکتر ناصر صدقی، بررسی محدودیت های شناخت تحولات عصر سلجوقی، مجله پژوهشهای علوم تاریخی، ص ۸۸ – ۱۱۰٫
م.کریمی، سهم ترکان آذربایجان در فرهنگ و مدنیت اسلام، ۱۳۷۲، زنجان.
دیوان غزلیات فارسی افضل الدین خاقانی، برات زنجانی، تهران، ۱۳۹۲٫
سعید نفیسی، دیوان قصاید و غزلیات نظامی گنجوی، تهران، چاپ چهارم، تحت شماره ۱۳۱۹ کتابخانه ملی، کتابفروشی فروغی، بی تا.
محمد بن علی بن سلیمان الراوندی، راحه الصدور و روآیه السرور، تصحیح: محمد اقبال، با حواشی مجتبی مینوی، تهران، چاپ دوم، امیرکبیر، ۱۳۶۴٫
رشیدالدین فضل اله همدانی، جامع التواریخ، تصحیح: دکتر بهمن کریمی، تهران، ۱۳۶۴٫
شاهان اشروسنه را افشین، شاهان سغد را اخشید، شاهان اوغوز را خاقان، شاهان خلخ را یابغو، شاهان ترک را طرخان، می گویند.
شاهان کوشانیان باستان یابغو نامیده می شدند. یبغو نام فرزند سلجوق موسس سلجوقیان است
نام یابغو سندی بر ترک بودن کوشانیان است.
اگر بخواهیم برای عصر سلجوقیان نامی انتخاب کنیم. ان نام عصر دانشگاه ها و نظامیه هاست. عصر نخبه سالاری است. عصر شکوفایی ادبیات و هنر و دانش است.
هندوشاه نخجوانی در کتاب تجارب السلف راجع به سلجوقیان می نویسد:
اصل ایشان از ترکان خزر است و در قدیم خدمت ملوک ترک می کردند.
ابن خلدون هم خزرها را ترکمان نامیده است:
خزرها ترکمانان هستند. . چون حکومت سلجوقی استقرار یافت گرجیان از تاخت و تاز به ان بلاد (آذربایجان)خودداری کردند.
قطبی اهری می گوید سلجوقیان ترک منزلگاه شان حدود بخارا بود و عده شان بی شمار و دودمانی بسیار بود.
بخارا در ازبکستان است. زادگاه ابن سینا
قطبی اهری می گوید ملکشاه سلجوقی فارس را آق سنقر داد. اتابک سعد و اتابک زنگی از احفاد و نسل اویند.
نام سعدی شاعر معروف از اتابک سعد اقتباس شده است که از احفاد آق سنقر هستند.
نمی شود واقعیت ترک و نقش اساسی آنها در رشد و اعتلای فرهنگ و ادب فارسی را انکار کرد.
جهل و نژادپرستی یک چیز است، تاریخ و واقعیت های تاریخی چیز دیگر.
بد نیست از شاهان سلجوقی دفن شده در تبریز هم یادی کنیم.
تبریزی در کتاب نفیس روضات الجنان، از عارفی به نام ده ده شاه در بازار سراجان یاد کرده است. می گوید اثار شش شاه که از خاطره مردم رفته است در انجاست. نام یکی اغوز شاه در جلوی شارع است. نام افراد دیگر فراموش شده است.
قبر سلطان محمود سلجوقی و سلطان مسعود سلجوقی هر دو در نزدیکی پیر ده ده شاه در چهار منار یا همان دارایی کنونی تبریز است.
هندوشاه نخجوانی می نویسد:
خواجه نظام الملک طوسی در نوقان طوس به دنیا امد و جهان وزیری به کفایت و درایت او به خود ندیده. خواجه نظام الملک ۱۴ سال وزیر الب ارسلان سلجوقی و ۱۵ سال وزیر سلطان ملکشاه سلجوقی بود.
حسن صباح برای نظام الملک وزیر ملکشاه سلجوقی دام ها می گستراند تا او را ترور کند.
حسن صباح فردی به نام بوطاهر را در رمضان ۴۸۵ ق. به منظور ترور خواجه نظام المک در لباس درویشی و صوفی به نهاوند فرستاد و او نظام الملک را از پای در اورد.
سلطان سنجر شب در چادرش خفته بود. روز که بیدار شد دید بالای سرش خنجری کاشته اند. فردای آن روز حسن صباح نامه نوشت که با او صلح کند و نیت ما به او خیر است وگرنه شب خنجر را در قلبت می کاشتیم.
خلیفه بغداد المسترشد در مراغه اسیر شده بود و با او با احترام رفتار می شد. فداییان حسن صباح در جلوی چشم درباریان خنجر را در جان خلیفه المسترشد فرو کردند و او را ترور کردند.
ولتر می گوید در انگلیسی واژه ترور یعنی:
assassinate
تحریف شده نام حشاشین قلعه الموت است
نوشتنه ولتر راجع به حشاشین یا اسسین و رهبر آنها شیخ حسن صباح معروف به پیر کوه:
A NAME corrupted from the word Ehissessin. .. In the time of the Crusades there was a wretched little people of mountaineers inhabiting the caverns near the road to Damascus. These brigands elected a chief, whom they named Cheik Elchassissin…The Crusaders named the old man of the Arabian mountains, the Old Man of the Hill…These people were called the assassins, and their cheik the king of the vast country of the assassins…For six hundred years the story has been told over and over again, of the Old Man of the Hill—le vieux de la montagne—who, in his delightful gardens, intoxicated his young elect with voluptuous pleasures, made them believe that they were in paradise, and sent them to the ends of the earth to assassinate kings in order to merit an eternal paradise.
ترجمه:
واژه اسسین (ترور) نامی است که از تحریف واژه ” آ حسن” اقتباس یافته است. در ز مان جنگهای صلیبی ی مردمان کوهستانی پستی وجود داشت که ساکن کاروانهای نزدیک جاده دمشق بودند. این گردنه زنها یک رییسی برای خود برگزدیدند که نامش شیخ حسن بود. صلیبیون او را پیرکوه می نامیدند. این مردان حشاشین نامیده می شدند. و شیخ آنها شاه کشور وسیع حشاشین نامیده میشد. به مدت ۶۰۰ سال است داستانی بارها و بارها از پیر کوه گفته می شود که او در باغ زیبایش جوانان منتخب را با لذاید شهوانی مست می کرد و آنها را متقاعد می ساخت تا باور کنند که در بهشت هستند و انها را به اقصی نقاط زمین می فرست تا شاهان را ترور کنند تا سزاوار بهشت ابدی شوند.
عمر خیام کتاب جبر و مقابله خود را به خواجه نظام الملک وزیر باکفایت سلجوقیان تقدیم کرده است
عمر خیام تقویم جلالی معروف خود را به نام سلطان حلال الدین ملک شاه سلجوقی نوشته است. خیام در دربار شاه سلجوق و تحت حمایتهای او دیوان فارسی باارزش خود را نگارش کرده است. سلجوقیان پروررش دهنده زبان فارسی بودند.
جالب این است که مجتبی مینوی می تویسد فرزند آلب ارسلان سلجوق یعنی شمس الدوله طغانشاه مثنوی فارسی یوسف و زلیخا را نوشته است.
نظامی گنجوی مخزن الاسرار خود را به فخرالدین بهرامشاه حاکم سلجوقی ارزنجان در نیمه دوم قرن شش تقدیم کرده است. او از اولاد الب ارسلان سلجوقی است و نظامی او را مدح کرده است.
نظامی گنجوی خسرو و شیرین را به اتابک قزل ارسلان تقدیم کرده است. ولی ابتدا قصد داشت منظومه خسرو و شیرین را به رکن الدین طغرل بن ارسلان سلجوقی تقدیم کند. نظامی این کتاب را توسط محمد جهان پهلوان اتابک آذربایجان (همان کسی که در دیوان ترکی نظامی گنجوی مدح شده) قصد داشت به سلطان طغرل تقدیم کند.
نظامی گنجوی بهرام نامه یا هفت پیکر خود را به سلطان علاالدین کرپی ارسلان از ترکان اقسنقر آذربایجان تقدیم کرده است. کرپی در زبان ترکی یعنی اصغر در مقابل اکبر. کوچک.
نظامی و اشعار او ثابت می کند که سلجوقیان با وجود ترک تبار بودن بیشترین حمایتها را از زبان و ادب فارسی کرده اند و حتی شاهانی چون طغرل به فارسی شعر گفته اند و تاریخ و ادب و فرهنگ هیچ دلیل و سند و نشانه ای برای نابود کردن زبان فارسی ادعا شده در آذربایجان سراغ ندارد.
مهستی گنجوی شاعره معاصر نظامی گنجوی بسیار با ذوق و جسور بود. او دربار سلطان سنجر سلجوقی زندگی می کرد و تحت حمایت و پشتیبانی سلاطین هنر دوست و هنر پرور سلجوقی دیوان اشعارش را به زبان فارسی منتشر کرد و زبان فارسی را غنا بخشید.
وزیران سلجوقی غالبا باسواد و دانشمند بودند و به کتابخانه ها و نظامیه ها و علم و دانش بسیار اهمیت می دادند.
از همدان ظهیر الدین ابوشجاع به صدارت سلجوقیان انتخاب شد. مردی بسیار پارسا و دانشمند و باتقوا و دانش دوست.
یکی از وزیران دانشمند و دانش پرور سلجوقیان یحیی بن هبیره است. هندوشاه نخجوانی می نویسد او عاشق تحصیل علم بود. هر هفته یک روز در محلس او علما و فقها و ادبا گرد می امدند و استاد نحو ابن ابخشاب بغدادی که سرامد جهانیان در نحو بود در مجلس او سخن می گفت. از شهرها و ولایتهای مختلف علما و دانشمندان به دربار او می امدند.
جالب این است که سلجوقیان و وزرای دانشمند و دانش پرور انها به قدری در دین تساهل و تسامح داشتند که هندوشاه نخجوانی می نویسد در دربار یحیی بن هبیره از تمام مذاهب و فرق دانشمندان و زبانشناسان و علما می امدند و ازادانه با یکدیگر مباحثه می کردند.
برای درک مشی لیبرال سلجوقیان همین بس که طغرل سلجوقی در زواره اصفهان در کنار آتشکده و کلیسا ، مسجد ساخت بی انکه انها را ویران کند.
ساخت کتابخانه و نظامیه و دارالعلم ها در زمان سلجوقیان تشویق شد و نتیجه ان شکوفایی علم و هنر و ادب در خوارزم و بخارا و خراسان و سمرقند و مراغه و غیره بود.
محمد بن غازی ، مترجم مرزبان نامه به فارسی به توصیه شاهان سلجوقی، ابتدا دبیر و منشی و سپس وزیر سلاجقه بود. وزرای سلاجقه چنین افراد دانش دوستی بودند.
قبلا از ابن سینا و فرار وی از زندان دیلمیان و آمدن به دربار سلجوقی علاء الدوله، داماد شاه سلجوقی نوشته ام.
همسر علاء الدوله نامش ارسلان خاتون، دختر چغری بیگ و عمه ملکشاه سلجوقی است. انها با ترکان سلجوقی پیوند خورده اند و ابن سینا پس از فرار کردن از زندان دیلمیان که از دانش و دانشمند پشتیبانی نمی کردند به اصفهان و نزد سلجوقیان دانش دوست امدند و به وزارت رسید.
شاگرد ابن سینا یعنی ابوعبید جوزجانی می گوید در دربار سلجوقی علاءالدوله هر جمعه شب دانشمندان از هر طبقه ای برای بحث و گفتگو جمع می شدند. تمام علوم و تمام طبقات در این جلسه بحث حضور به هم می رسانید.
قاضی حصری استاد تمام دانشگاه نظامیه، شاگرد امام الحرمین جوینی، همکلاس امام محمد غزالی است. ابن خلکان او را در دانش و عرفان حتی برتر از امام محمد غزالی نامیده است. برکیارق سلجوق او را پیش خود خواند و بر او ارج نهاد و او را به قاضی القضات حکومت خویش منصوب کرد و همواره با احترام و بزرگی با او برخورد شد.
بد نیست در اینجا به هنر رقص سلجوقیان هم اشاره ای شود.
ابوالفرج مولف قرن ۱۳ میلادی اثری به زبان سریانی نوشته و عروسی طغرل بیگ نوه پسری سلجوق را شرح داده است. ابوالفرج ضمن شرح عروسی می نویسد ترکان در حال رقص گاه می نشینند و گاه بر می خیزند.